H σφήκα είναι έντομο, υμενόπτερο (Hymenoptera), απόκριτο (Apocrita) και κεντροφόρο. Οι σφήκες έχουν ελάχιστο τρίχωμα και είναι πολύ έντονα χρωματισμένες. Μοιάζουν πάνοπλες συγκριτικά με τις μέλισσες και είναι κυνηγοί άλλων εντόμων, μεταξύ αυτών και των μελισσών. Η σφήκα, σε αντίθεση με την μέλισσα, επιβιώνει μετά από ένα τσίμπημα.

Κάνουν κι αυτές κοινωνίες αλλά κατά πολύ μικρότερες. Οι φωλιές τους μοιάζουν ως προς τα εξάγωνα κελιά αλλά είναι γκρίζες και θυμίζουν χαρτόνι.

Χτίζονται σε απρόβλεπτες θέσεις, ακόμα και εντελώς κατακόρυφα, και ανάλογα το είδος των σφηκών διαφέρουν σε σχήμα. Δεν είναι απαραίτητα επιθετικά έντομα, αλλά επειδή οι επαφές τους με τον άνθρωπο είναι πιο συχνές από ο,τι του ανθρώπου με τις μέλισσες (εκτός βέβαια από τους μελισσοκόμους), τα τσιμπήματα είναι και αυτά πιο συχνά.

Δύο είναι οι κύριες κατηγορίες που εμπίπτουν τα διάφορα είδη σφήκας: οι απόμερες σφήκες και οι κοινωνικές σφήκες. Οι ενήλικες απόμερες σφήκες ζουν γενικά και λειτουργούν μόνες τους και οι περισσότερες δεν κατασκευάζουν τις φωλιές. Σε αντίθεση, οι κοινωνικές σφήκες υπάρχουν στις αποικίες αριθμώντας αρκετές χιλιάδες, είναι ισχυρές, χτίζουν μια φωλιά και σε μερικές περιπτώσεις δεν είναι όλη η αποικία ικανή προς αναπαραγωγή. Γενικά η βασίλισσα και οι αρσενικές σφήκες μπορούν να ζευγαρώσουν, ενώ η πλειοψηφία των αποικιών αποτελείται από στειρωμένες θηλυκές εργαζόμενες.

Τα ακόλουθα χαρακτηριστικά είναι παρόντα στις περισσότερες σφήκες:

Δύο ζευγάρια φτερών (εκτός από τα θηλυκά των γενών Mutillidae, Bradynobaenidae, πολλά αρσενικά του γένους Agaonidae, πολλά θηλυκά των γενών Ichneumonidae, Braconidae, Tiphiidae, Scelionidae, Rhopalosomatidae, Eupelmidae, και διάφορες άλλες οικογένειες).
Ωοαποθετήρας ή Κεντρί (που είναι μόνο παρόντα στα θηλυκά).
Λιγοστό ή καθόλου τρίχωμα (σε αντίθεση με τις μέλισσες) εκτός από τα γένη Mutillidae, Bradynobaenidae, Scoliidae.
Μόνο μερικές παρασιτικές ομάδες είναι υδρόβιες, σε αντίθεση με την πλειοψηφία των σφηκών.
Μερικά είδη Pompilidae, όπως η σφήκα tarantula hawk, ειδικεύονται σε χρησιμοποίηση των αραχνών ως θήραμα, και οι διάφορες παρασιτικές σφήκες χρησιμοποιούν τις αράχνες ή άλλα αραχνοειδή ως αναπαραγωγικούς οικοδεσπότες.
Οι σφήκες είναι ιδιαίτερα σημαντικές στην εξισορρόπηση των ειδών στη φύση. Σχεδόν για κάθε είδος εντόμων παρασίτων, αντιστοιχεί ένα είδος σφηκών, που είναι αρπακτικό ή παράσιτο επάνω σε αυτό. Οι παρασιτικές σφήκες επίσης όλο και περισσότερο χρησιμοποιούνται στο γεωργικό έλεγχο παρασίτων, δεδομένου ότι ασκούν περιορισμένη επίδραση στις συγκομιδές. Οι σφήκες αποτελούν επίσης ένα σημαντικό μέρος της τροφικής αλυσίδας.

Στις σφήκες, όπως σε άλλα υμενόπτερα, τα φύλα είναι σημαντικά γενετικά διαφορετικά. Ανατομικά υπάρχει επίσης παραλλαγή μεταξύ των διαφορετικών ειδών σφήκας. Όπως όλα τα έντομα, οι σφήκες έχουν σκληρό εξωσκελετό, που καλύπτει τρία μέρη: κεφάλι, μετάσωμα και μεσόσωμα. Οι σφήκες έχουν επίσης μια συνδετική περιοχή, που ενώνει τα πρώτα και τα δεύτερα τμήματα του μεσοσώματος, γνωστού ως μίσχος.

Όπως όλα τα έντομα, οι σφήκες έχουν τρία ζεύγη ποδιών. Εκτός από τα σύνθετα μάτια τους, οι σφήκες διαθέτουν επίσης μάτια, που βρίσκονται σε έναν τριγωνικό σχηματισμό ακριβώς προς τα εμπρός της περιοχής του κεφαλιού.

Οι συνήθειες των απόμερων σφηκών είναι διαφορετικές από αυτές των κοινωνικών σφηκών. Άλλες κατασκευάζουν τις φωλιές τους στις πλευρές των τοίχων, ενώ άλλες σε κλαδιά δέντρων και σε λαγούμια, φτιαγμένα από χώμα και χαλίκια, που εμποδίζουν στην είσοδο τα αρπακτικά ζώα και τη φθορά της φωλιάς από τα φυσικά στοιχεία. Οι περισσότερες απόμερες σφήκες δεν χτίζουν καθόλου φωλιές και προτιμούν το φυσικό καταφύγιο.